Nootropy – nowoczesne farmaceutyki do stymulacji mózgu. Czy są tak skuteczne, jak je opisują?

Wyobraźmy sobie, że możemy poprawić swoje zdolności intelektualne, poprzez zażywanie specjalnych leków. Takie możliwości oferują nam nootropy, zwane również nootropikami. Są to substancje coraz częściej stosowane przez osoby pragnące zwiększyć swoją koncentrację, pamięć i zdolność do kojarzenia faktów. Pytanie brzmi, czy te „smart drugs”, jak są nazywane na świecie, są naprawdę tak efektywne? Jakie korzyści i potencjalne ryzyko wiąże się z ich spożyciem?

Nootropy reprezentują szeroki wachlarz produktów naturalnych, syntetycznych oraz półsyntetycznych, które mają na celu poprawienie naszych funkcji kognitywnych. Niektóre z nich są dostępne jedynie na receptę, podczas gdy inne można nabyć w sklepach ze zdrową żywnością. Efekty ich działania, a także ewentualne skutki uboczne, różnią się w zależności od typu substancji.

Zaczątkowo nootropy były rozwijane jako leki na określone zaburzenia psychiczne. Główne zastosowania obejmowały leczenie ADHD oraz choroby Alzheimera. Jednakże, z czasem odkryto, że te substancje mogą także stymulować funkcje mózgu u osób zdrowych, co doprowadziło do ich powszechnego stosowania w celu poprawy pamięci i koncentracji.

Do nootropów zalicza się między innymi stymulanty układu nerwowego takie jak amfetaminę i kofeinę, eugeroiki (na przykład modafinil), które pobudzają i zwalczają senność, metylofenidat stosowany w leczeniu ADHD i narkolepsji, racetamy sprzedawane często bez recepty jako stymulanty procesów kognitywnych, oraz naturalne suplementy w postaci ziół i witamin.

Działanie nootropów polega na wpływaniu na centralny system nerwowy poprzez zmianę metabolizmu neuronów. Te substancje nie wpływają bezpośrednio na wydzielanie neuroprzekaźników, jednak zwiększają dostarczanie tlenu i glukozy do mózgu, redukują niedotlenienie i chronią tkankę mózgową przed toksycznym działaniem innych substancji chemicznych. Nootropy działają stopniowo, co oznacza konieczność regularnego zażywania ich przez pewien okres czasu, aby zauważyć efekty.

Przeznaczenie nootropów to głównie leczenie zaburzeń uczenia, pamięci i świadomości. Są one zalecane pacjentom, którzy doznali udaru mózgu lub innych urazów mózgu powodujących częściową amnezję lub upośledzenie mentalne. Znajdują również zastosowanie w leczeniu zaburzeń pamięci i koncentracji spowodowanych skrajnym wyczerpaniem, zapaleniem mózgu, czy pracą na zmiany nocne.

Studenty i osoby pracujące intelektualnie coraz częściej sięgają po nootropy w celu wsparcia swojego potencjału intelektualnego i zwiększenia wydajności mózgu podczas długotrwałej pracy. Niestety, skuteczność i bezpieczeństwo stosowania nootropów w tym kontekście nie zostały jeszcze dokładnie przebadane.

Środki nootropowe mogą jednak wywołać szereg skutków ubocznych. Eugeroiki mogą prowadzić do nadpobudliwości, stanów lękowych, bólów głowy, mrowień, bólów klatki piersiowej, zawrotów głowy, dezorientacji, zaburzeń snu oraz ogólnego poczucia nerwowości. Metylofenidat może z kolei prowadzić do niewydolności krążenia, podwyższenia tętna i ciśnienia, stanów paranoi lub wrogości, nadpotliwości, mdłości, a w długim okresie do deficytów wynikających z niedożywienia, zaburzeń oddychania, czy nawet konwulsji i śpiączki.

Większość lekarzy jest zdania, że nootropy powinny być stosowane tylko u osób ze zdiagnozowanymi zaburzeniami pracy mózgu, a nie jako codzienny suplement wspomagający pamięć lub koncentrację.